Wales (Vương quốc liên hiệp Anh và Bắc Ireland)

Quốc gia: Vương quốc liên hiệp Anh và Bắc Ireland
Số sân bay: 4
Logo:
Wales (phát âm tiếng Anh: / ˈ w eɪ l z /; tiếng Wales: Cymru [ˈkəm.rɨ]  nghe) hay [ˈkəm.ri]; trước đây tiếng Việt còn gọi là xứ Gan theo cách gọi Galles của Pháp) là một quốc gia thuộc Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland và nằm trên đảo Anh. Wales có biên cương với Anh về phía đông, trong khi biển Ireland nằm về phía bắc và tây, còn eo biển Bristol nằm về phía nam. Dân số Wales đạt hơn 3 triệu người vào năm 2011, sống trên tổng diện tích 20.779 km². Wales có trên 2.700 km đường bờ biển và địa hình phần lớn là vùng núi, các đỉnh núi cao nằm tại các khu vực miền bắc và miền trung. Wales nằm trong vùng ôn đới và có khí hậu đại dương hay biến đổi.
Bản sắc dân tộc Wales xuất hiện trong nhóm người Briton Celt sau khi người La Mã triệt thoái khỏi đảo Anh vào thế kỷ V, và Wales được nhìn nhận là một trong các quốc gia Celt đương đại. Sự kiện Llywelyn ap Gruffudd mất vào năm 1282 đánh dấu việc Quốc vương Anh Edward I hoàn tất cuộc chinh phục Wales. Toàn bộ Wales được thống nhất vào Anh và tích hợp trong hệ thống luật pháp Anh theo các đạo luật năm 1535–1542. Chính trị đặc trưng của Wales phát triển trong thế kỷ XIX. Chủ nghĩa tự do Wales có điển hình là Thủ tướng Anh Quốc Lloyd George vào đầu thế kỷ XX, song nó bị thay thế khi chủ nghĩa xã hội và Công đảng phát triển. Tình cảm dân tộc Wales phát triển theo thế kỷ; Plaid Cymru được thành lập vào năm 1925 và Hội Ngôn ngữ Wales được thành lập vào năm 1962. Quốc hội Wales được thành lập vào năm 1998, chịu bổn phận về một loạt vấn đề chính sách được phân quyền.
Thời gian đầu Cách mệnh công nghiệp, do các ngành khai mỏ và luyện kim phát triển nên Wales biến đổi từ một xã hội nông nghiệp thành một quốc gia công nghiệp, khai thác vùng mỏ than đá miền nam Wales khiến dân số Wales tăng chóng vánh. Hai phần ba dân chúng sống tại Nam Wales, chính yếu là trong và xung quanh Cardiff (thủ đô), Swansea và Newport, và trong các thung lũng gần đó. Hiện nay, các ngành công nghiệp khai khoáng và công nghiệp nặng truyền thống của Wales đã không còn hoặc đang suy thoái, kinh tế Wales phụ thuộc vào khu vực công, các ngành công nghiệp nhẹ và dịch vụ cùng du lịch. Tổng giá trị gia tăng (GVA) của Wales vào năm 2010 là 45,5 tỷ bảng Anh, GVA bình quân tương đương 74% mức trung bình toàn Anh Quốc.
Mặc dầu Wales chia sẻ mật thiết lịch sử chính trị và xã hội với phần còn lại của Anh Quốc, và đại phần đông dân chúng nói tiếng Anh, song tại đây duy trì một bản sắc văn hóa đặc trưng và về mặt chính thức là một quốc gia song ngữ. Trên 560.000 người nói tiếng Wales sống tại Wales, và ngôn ngữ này chiếm thế phần đông tại nhiều nơi thuộc miền bắc và miền tây của quốc gia. Từ cuối thế kỷ XIX trở đi, Wales đạt được hình tượng nức danh là "vùng đất ca hát", một phần là nhờ truyền thống lễ hội eisteddfod. Wales có đội tuyển quốc gia riêng trong nhiều sự kiện thể thao quốc tế, song các vận cổ vũ Wales thi đấu trong đội tuyển Anh Quốc tại Thế vận hội. Rugby union được nhìn nhận là một biểu trưng của bản sắc Wales và biểu thị ý thức dân tộc.